Çocuk Hakları Nelerdir?

çocuk hakları

Çocuk hakları uluslararası düzeyde nispeten yeni bir kavram olmasına rağmen, temelleri yirminci yüzyılın başlarına kadar uzanıyor. İlk olarak 1924’te Cenevre Bildirgesi ile resmiyet kazanan çocuk hakları, artık tüm dünyayı kapsayan daha geniş bir sözleşmeyle korunuyor: Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi. Sözleşmenin maddeleri, imzalandığı tarih ve çocuk hakları nelerdir kısaca öğrenmek istiyorsanız, en temel bilgileri bu rehberde bulabilirsiniz.

Çocuk Hakları Sözleşmesi Nedir?

Çocuk Hakları Sözleşmesi çocukların eğitim, sağlık, yaşama, beslenme, barınma ve sosyal haklarını garanti altına alan uluslararası bir anlaşmayı temsil ediyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen ve üye ülkelerin de taraf olduğu bu sözleşmede 196 ülkenin imzası bulunuyor. 

Çocuk Hakları Sözleşmesi ne zaman imzalanmıştır diye merak ediyorsanız, sözleşmenin gündeme alınması 20 Kasım 1989, yürürlüğe girmesi ise 20 Kasım 1990 tarihinde gerçekleşiyor. Hatta, sözleşmenin yürürlüğe girdiği 20 Kasım tarihi Dünya Çocuk Günü olarak kutlanıyor. Bununla birlikte sözleşmenin imzalanma tarihi ülkelere göre değişiyor. Örneğin, Türkiye Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni 14 Ekim 1990’da imzalanmasına rağmen sözleşme ancak 27 Ocak 1995 yılında yürürlüğe giriyor.

Çocuk Hakları Sözleşmesi maddeleri çocukların sahip olması gereken hakları detaylarıyla açıklasa da bu hakların temelini oluşturan dört ilke bulunuyor:

  • Ayrımcılık Yapmama: Tüm çocukların her durumda ve her zamanda potansiyellerini geliştirme hakkına sahip olduğunu vurguluyor. Örneğin; her çocuğun cinsiyeti, ırkı, etnik kökeni, uyruğu, dini, engel durumu, cinsel yönelimi veya diğer koşulları ne olursa olsun, eğitime eşit erişim hakkı olmalıdır.
  • Çocuğun Yüksek Yararı: Çocukları ilgilendiren tüm eylem ve kararlarda ilk olarak çocuğun üstün yararının hesaba katılması gerekiyor. Farklı haklar arasındaki çatışmaların çözümünde de bu ilke esas alınıyor. Örneğin, hükümetler ulusal bütçe kararları alırken yapılacak kesintilerin çocuğun yüksek yararını ne ölçüde etkilediğini düşünmelidir.
  • Yaşama ve Gelişim Hakkı: Çocukların tam gelişim göstermeleri için fırsat eşitliğinin ve temel hizmetlere erişimin sağlanması gerektiği anlamına geliyor. Örneğin, engelli bir çocuğun tüm potansiyelini gerçekleştirebilmesi için eğitim ve sağlık hizmetlerine tam erişim hakkına sahip olması gerekiyor. 
  • Katılım Hakkı: Haklarıyla ilgili tüm konularda, çocukların fikirlerine önem verilmesi ve saygı duyulması gerektiğini vurguluyor. Örneğin, hükümetlerin onları etkileyecek herhangi bir karar almadan önce çocuklara danışması gerekiyor. 
çocuk hakları evrensel bildirgesi

Çocuk Hakları Evrensel Bildirgesi Maddeleri Nelerdir?

Çocuk hakları nelerdir maddeler halinde özetlemek gerekirse, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilen sözleşmenin 54 maddesi şu şekilde:

  1. On sekiz yaşının altındaki her insan çocuk kabul edilir.
  2. Taraf devletler yaşları, ırkları, dinleri, cinsiyetleri, mülkiyetleri ve doğum yerleri ne olursa olsun, çocukların tüm haklarını güvence altına almalıdır.
  3. Sözleşmeyi imzalayan tüm taraflar, çocuğun yüksek yararına olacak eylemler için çalışmalıdır.
  4. Hükümetler bu sözleşmedeki çocuk haklarının tümünü sağlamak için ellerinden geleni yapmalıdır. 
  5. Hükümetler, ebeveynlerin ve toplulukların çocuklara rehberlik etmelerine izin vermelidir. 
  6. Bütün çocukların doğuştan gelen bir yaşam hakkı vardır.
  7. Hükümetler, bir çocuğun isim ve vatandaşlık hakkına saygı göstermelidir.
  8. Her çocuğun, kendine ait isim, uyruk ve aile ilişkilerini içeren resmi bir kimlik belgesine sahip olma hakkı vardır.
  9. Çocuklar, kendi iyilikleri dışında anne babalarından ayrılamazlar.
  10. Hükümetler, anne ve babası farklı ülkelerde yaşayan çocukların aileleriyle iletişim kurabilmesi ve vakit geçirebilmesi için kolaylık sağlamalıdır.
  11. Hükümetler, çocukların yasa dışı bir şekilde ülkeden çıkarılmasına müsaade etmemelidir. Bunun için gerekli tüm önlemleri almalıdır.
  12. Çocuklar, kendilerini etkileyen tüm konularda görüşlerini özgürce ifade etme hakkına sahiptir. Yetişkinler çocukları dinlemeli ve sözlerini ciddiye almalıdır.
  13. Çocuklar öğrendiklerini, düşündüklerini ve hissettiklerini başkalarına zarar vermedikçe konuşarak, çizerek veya yazarak paylaşma hakkına sahiptir.
  14. Çocuklar kendi düşüncelerini, görüşlerini ve dinlerini seçebilirler ancak bu, diğer insanların haklarından yararlanmalarını engellememelidir. Hükümetler, çocukların düşünce, vicdan ve din özgürlüğü haklarına saygı göstermelidir. Ebeveynleri büyüdükçe bu hakkın doğru kullanımı konusunda çocuklara rehberlik etmelidir.
  15. Çocukların gruplara ve organizasyonlara katılma hakkı vardır. Diğer insanlara zarar vermediği sürece çocuklar başkalarıyla görüşme hakkına sahiptir. 
  16. Her çocuğun mahremiyet hakkı vardır. Kanunlar çocukların özel hayat gizliliğini, ailesini, evini, iletişimini ve itibarını herhangi bir saldırıdan korumalıdır.
  17. Çocukların internet, radyo, televizyon, gazete, kitap ve diğer kaynaklardan bilgi alma hakları vardır. Yetişkinler çocukların eriştikleri bilgilerin onlar için zararlı olmadığından emin olmalıdır.
  18. Ebeveynler ve çocuğa bakmakla yükümlü vasiler, her zaman için çocuğun yüksek yararını düşünmelidir. 
  19. Hükümetler, çocukların her türlü fiziksel ve zihinsel şiddetten, yaralanma veya istismardan, ihmal ve sömürüden korunmalarını sağlamalıdır.
  20. Kendi ailesi tarafından bakılamayan her çocuk, çocuğun dinine, kültürüne ve diline saygılı kişiler tarafından bakılma hakkına sahiptir.
  21. Evlat edinilen çocuklarla ilgili alınacak her türlü kararda çocuğun yüksek yüksek yararı öncelikli olmalıdır.
  22. Bir ülkeye mülteci olarak giren çocuklar, o ülkede doğan çocuklarla aynı haklara sahip olmalıdır.
  23. Hükümetler, engelli çocukların bağımsız yaşamaları ve topluma aktif olarak katılmaları için tüm engelleri kaldırmalıdır.
  24. Çocuklar, ulaşılabilir en yüksek sağlık standardından yararlanma hakkına sahiptir. Hükümetler sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi için çalışmalı, hastalık ve çocuk ölümlerini azaltmalıdır.
  25. Bakım, koruma ve gözetim altındaki çocukların iyi şartlar altında yaşayıp yaşamadıkları yerel yetkililer tarafından düzenli olarak kontrol edilmelidir. 
  26. Hükümetler, ekonomik durumu iyi olmayan yoksul ailelerin çocuklarına yardım için nakit para desteği ve diğer kaynakları sunmalıdır.
  27. Bütün çocukların fiziksel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve sosyal gelişimleri için yeterli yaşam standardına sahip olma hakkı vardır. Hükümetler, bunu karşılayamayan ailelere ve çocuklara yardım etmelidir.
  28. Her çocuğun eğitime erişim hakkı vardır. İlkokul eğitimi ücretsiz olmalı ve çocuklar diğer eğitim kademelerine devam etmeleri için teşvik edilmelidir. Okullarda disiplin kuralları çocuk haklarına saygı göstermeli ve asla şiddet kullanmamalıdır.
  29. Çocukların eğitimi onların kişiliklerini, zihinsel ve fiziksel becerilerini geliştirmeye yardımcı olmalıdır. Aldıkları eğitim kendi haklarını anlamalarını ve diğer insanların haklarına, kültürlerine ve farklılıklarına saygı duymayı öğretmelidir. 
  30. Yaşadıkları ülkenin çoğunluğu tarafından paylaşılsın veya paylaşılmasın, çocuklar başkalarına zarar vermediği sürece ailelerinin dilini ve geleneklerini öğrenme ve uygulama hakkına sahiptir.
  31. Bütün çocukların dinlenme ve boş zamanlarını değerlendirme, oyun ve eğlence faaliyetlerine katılma, kültürel yaşama ve sanata özgürce katılma hakkı vardır.
  32. Hükümetler, çocukları ekonomik sömürüden, eğitimlerini engelleyebilecek ve gelişimlerine zarar verebilecek işler yapmaktan korumalıdır. Çocuklar çalışıyorsa, güvende olma ve adil ücret alma haklarına sahiptir.
  33. Hükümetler, çocukları uyuşturucu kullanımından korumalıdır. Çocukların bu tür maddelerin üretimi ve ticaretinde kullanılmasını önlemek için tüm uygun yasal, idari, sosyal ve eğitsel önlemleri almalıdır.
  34. Hükümetler çocukları cinsel istismar ve sömürüden korumalıdır.
  35. Hükümetler çocukları kaçırılmaktan, satılmaktan veya istismar edilmekten korumalıdır.
  36. Çocuklar, iyiliklerine ve refahlarına zarar verebilecek her türlü sömürüden korunmalıdır.
  37. Hiçbir çocuk işkenceye veya diğer zalimane muamele veya cezaya tabi tutulamaz; hiçbir çocuk yasa dışı veya keyfi olarak özgürlüğünden yoksun bırakılamaz. Bir çocuğun tutuklanması, alıkonulması veya hapsedilmesi her zaman için en son seçenek olmalıdır.
  38. Tüm çocukların savaştan korunma hakkına sahiptir. 15 yaşından küçük hiçbir çocuk orduya katılamaz.
  39. Hükümetler, ihmal, sömürü veya istismara maruz kalan çocukların fiziksel ve psikolojik iyileşmelerini ve sosyal yeniden bütünleşmelerini teşvik etmek için tüm uygun önlemleri almalıdır.
  40. Yasaları çiğnemekle suçlanan çocuklar tek başına sorumlu kabul edilemez. Çocuklar bilinçli bir şekilde kimseye zarar vermediği için suça itilen çocuklar yetişkinlerle aynı ceza yaptırımına tabi tutulamaz. Bu durumdaki çocukları topluma kazandırmak için çeşitli yollar aranmalıdır.
  41. Bir ülkenin kanunları çocuğu sözleşme maddelerinden daha iyi koruyorsa, kanunlara uyulmalıdır.
  42. Hükümetler bu sözleşmeyi yetişkinler ve çocuklar tarafından daha bilinir hale getirmekle yükümlüdür.

43-54. Bu aralıktaki maddeler ilgili kurum, kuruluş ve kişilerin çocuk haklarına saygı göstermek için uygulayacakları yöntemleri içerir.

Çocuk haklarını uluslararası düzeyde güvence altına alan en kapsamlı anlaşmanın maddelerini okudunuz. O halde, sahip oldukları tüm bu haklar konusunda hem çevrenizdeki yetişkinleri hem de çocukları bilinçlendirmeye başlayabilirsiniz.

“Mutlaka Okumanız Gereken Çocuk Gelişimi Kitapları” yazımıza da göz atmak isteyebilirsiniz.

Önceki YazıSonraki Yazı