Bu yazımızda özellikle son zamanlarda adını sık sık duyduğumuz gluten ve gluten alerjisi olarak bilinen çölyak hastalığından bahsedeceğiz. Öncelikle “gluten nedir?” sorusunu yanıtlayacak olursak gluten; buğday, çavdar, arpa, ve yulafta bulunan bir proteine karşı oluşan bir alerji türüdür. Çölyak hastalığı olan kişiler, gluten içeren yiyecekler yediklerinde bağışıklık sistemleri ince bağırsağa zarar verecek bir tepki oluşturur. Bağırsaktaki sindirimi sağlayan villus (tüysü oluşumlar) denen yapıların bozulmasına, dolayısıyla yiyeceklerdeki besinlerin emilimine engel olur. Kısaca çölyak, ince bağırsakta hasarlar oluşturan alerjik bir sindirim sistemi hastalığıdır. Çölyak hastalığı yani gluten alerjisi, genetik, doğum, viral enfeksiyonlar, ameliyat, bazı duygusal stresler sonucunda ortaya çıkabilir. Çölyak hastalığı bebeklikte ortaya çıkabileceği gibi herhangi bir yaşta da ortaya çıkabilir.
Çölyak Belirtileri Nelerdir?
Gluten nedir sorusunu yanıtladıktan sonra sıra geldi çölyak hastalığının yani gluten alerjisinin belirtilerine… Çölyak hastalığının belirtileri çocuklarda ve yetişkinlerde farklılık göstermektedir.
Çocuklarda görülen belirtiler:
- Karın ağrısı
- İshal-kusma
- İştahsızlık
- Gelişim geriliği
- Karında şişlik
- Huzursuzluk
- Enfeksiyonlarda artış
- Kilo alamama
- Boy uzamasında yavaşlama
Yetişkinlerde görülen belirtiler:
- Karın bölgesinde öne doğru şişkinlik
- Yaşa göre kilo azlığı
- Kas zayıflığı
- Kansızlık
- Dışkıda anormallik
- Büyük tuvalet ihtiyacının artması
- Bezginlik
- İştahsızlık
- Gaz şikayetleri
- Ağız içinde aftlar
- Nedeni bilinmeyen karaciğer rahatsızlıkları
- Eklem ve kemik ağrıları
Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?
Kandaki belirli antikorların (AGA- EMA) seviyesinin ölçüldüğü kan testleri ile ön tanı konur. Kesin tanı ise bağırsak biyopsisi ile konulmaktadır.
Çölyak Hastalığı Tedavisi Mümkün Müdür?
Çölyak hastalığının günümüzde bilinen tek tedavisi gluten içeren besinlerden ömür boyu uzak duracak sıkı bir diyettir. Glutensiz beslenme, kararlı bir şekilde uygulayan çölyak hastalarının kısa sürede tüm şikayetleri ortadan kalkmaktadır.
Çölyak Hastalarının Uzak Durması Gereken Besinler
Çölyak hastalarının uzak durması gereken gluten maddesini içermeyen tüm besin kaynakları glutensiz besinlerdir. Çölyak hastalarının uzak durması gereken ürünler ve gıdalar şunlardır:
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün (un, bulgur, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, börek, gofret, simit, kraker, dondurma, unlu tatlılar, ketçap, soslar, tarhana, yarma gibi)
- Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri
- Malt kullanılan içecekler, bira, votka, cin v.b.
- Gluten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.
- Sirke, çikolata, puding, sakız,mayonez gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bu konuda bilgi edinilmelidir.
- Tuzlu soslu kuruyemişler glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, glutensiz kuruyemişler serbesttir.
Glutensiz Beslenme İçin Glutensiz Yiyecekler
Çölyak hastalarının tüketebileceği glutensiz ürünler şunlardır:
- Tüm sebzeler
- Tüm meyveler
- Tüm bakliyatlar
- Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar
- Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin
- Et balık tavuk (bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır)
- Una batırılmamış konserve çeşitleri
- Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de glutensiz unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unları ile de glutensiz ekmekler kullanılabilir.
Glutensiz beslenmede dikkat edilecek noktalar:
- Doğal gıdalara önem verilmeli
- Okul ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalı
- Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmeli
- Çok iyi bir etiket okuyucusu olunmalı. Etiketsiz gıda tüketiminde de çok dikkatli olunmalı.
- İlaçlar kozmetik ürünler şampuan kremler vb. gluten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalı
- Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glutenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmeli .
Çölyak hastalığı ömür boyu özen ve dikkat gerektiren ciddi bir hastalık olduğu için bu hastalığı yaşayanları psikolojik olarak da mutsuz hissettirebilmektedir. Fakat sağlıklı besin maddeleri ve zararlı birçok şeyden sizi alıkoyduğunu da unutmamanız gerekir, hastalığınızla yaşamayı öğrendiğinizde bu bir engel değil hayatınızın bir parçası haline geldiğinde normal, sağlıklı hatta çok sağlıklı herhangi bir birey gibi hissedeceğinizi ve öyle de olacağınızı unutmayın. Sağlıkla yaşayın.
Glutensiz yaşamla ilgili detaylar burada!