Yazının başlığını okur okumaz, “Çay ile ilgili bilmediğim ne olabilir ki?” diye düşündüğünüzü tahmin edebiliyoruz. Biz de öyle düşünenlerdendik; ta ki bu yazımızı yazmak için çay ile ilgili kapsamlı bir araştırma yapana kadar. Ülkemizin adeta kültürel sembollerinden biri haline gelen, her öğün ve her sofranın vazgeçilmezi olan çay, aslında çok ilginç bir geçmişe, merak uyandıran bir tarihe ve sanılandan kat be kat daha fazla faydaya sahiptir. Uzakdoğu’da doğan ve asırlar içerisinde tüm dünyaya yayılan çay, sadece ülkemizde değil, dünyanın pek çok farklı bölgesinde de sevilen ve sıklıkla tüketilen bir içecektir. Doğu ile batının adeta bir sentezi olan çay için “Dünyayı bir araya getirdi” demek, sanırız ki yanlış olmaz.
Çayın faydaları, keşfinden günümüze kadar uzanan meşakatli yolculuğu ve çay ile ilgili öğrendiğinizde çok şaşıracağınız diğer bilgilerle dolu yazımızı okumaya hazır mısınız? O zaman okumaya başlamadan önce bir bardak demli çay alırsanız sizin için daha iyi olur!
1. Doğudan batıya çayın hikayesi
Çayın geçmişine ve doğuşuna baktığımız zaman aslında doğu kültürlerinde bundan 5 bin yıl öncesine dayandığını keşfediyoruz. İlk olarak Çin’de tüketilmeye başlandığı varsayılan çay, Çin hükümdarları tarafından “yaşam iksiri” olarak nitelendirilirdi. Asırlar içerisinde doğudan ufak ufak batıya doğru yayılmaya başlayan çayın batı kültüründe yalnızca son 400 yıldır tüketilmekte olduğu biliniyor. Her ne kadar pek çok kültürde farklı çay çeşitleri ve çay gelenekleri olsa da çaya en fazla önem veren ve çay içmeyi adeta bir ritüel haline getiren kültürler Japonya, Kore ve Çin gibi Uzakdoğu kültürleri olarak karşımıza çıkıyor.
2. Çay çeşitlerinin hepsi tek bir bitkiden gelir.
İster yeşil çay, ister beyaz çay, ister siyah çay ya da roybos çayı olsun; çay çeşitlerinin tamamı aslında tek bir bitkiden gelir: Camellia sinensis. Bahsi geçen çay varyasyonlarına ulaşmak için bu bitki, farklı oksidasyon aşamalarından geçer, farklı şekillerde işlenir ve ortaya bu değişik çay çeşitleri çıkar. Öte yandan her ne kadar hepsi tek bir bitkiden geliyor olsa da bu çay türlerinin birbirinden farklı tadı, kokusu ve rengi vardır. Bitki çayları ise aslında “çay” değildir; zira onlar yasemin, ıhlamur ya da nane gibi farklı botanik bitkilerden elde edilir.
3. Sudan sonra en çok tüketilen sıvı: Çay
Dünya çapında en çok tüketilen sıvı su iken, ikinci sırada çay geliyor. En fazla çay tüketiminden sorumlu jenerasyon ise ilginç bir şekilde Y kuşağı. En çok çay tüketen üçüncü ülke İngiltere, ikinci ülke İrlanda olurken listenin birincisi tabii ki de bizi şaşırtmıyor: Türkiye!
4. Çayda kahveden daha fazla kafein bulunur.
Sanılanın aksine ham çay yaprakları aslında kahve yapraklarından daha fazla kafein içerir. Ancak bir fincan kahveye denk gelen kahve yaprağı sayısı, bir çay bardağı çay için kullanılan yaprak sayısından çok daha fazla olduğu için genele vurulduğunda bir bardak çayda kahveye göre daha az kafein bulunmakta.
5. Para yerine çay ile alışveriş
Çay tüketiminin yüksek olduğu bir diğer ülke de Rusya. Rusya’nın bazı kesimlerinde günümüzde çaya şeker yerine reçel atılır ve çay bu şekilde tatlandırılır. Geçmişte çay tüm Rus bölgelerinde öyle değerliydi ki, 1800’lü yıllara kadar Sibirya’da para yerine bloklar halinde çay yaprağı kullanılırdı ve çay ile alışveriş yapılırdı.
6. Çay poşedinin icadı
Çay poşetleri, 1904 yılında ADB’de icat edildi. Bazı kesimler tarafından “dünyanın gelmiş geçmiş en iyi icadı” olarak nitelendirilen çay poşetleri, çay demleme sürecini büyük oranda kolaylaştırarak çay tüketiminin artmasına da vesile oldu. Farklı kesimler ise çay poşetlerinin aslında bir kaza sonucu ortaya çıktığını iddia ediyor. Bu hikayeye göre ABD’li çay tüccarları müşterilerine çay örneği göndermek için küçük ipek poşetler kullanıyormuş. Müşteriler ise bu poşetler ile çay demlenmesi gerektiğini zannedip çayı bu şekilde tüketmeye başlamışlar, böylelikle de ortaya poşet ile çay tüketme alışkanlığı çıkmış.
7. Ayrılmaz ikili: Çay ve Çin
Çayın doğum yeri olan Çin’de çay ikram edildiği zaman misafirler, ev sahibine minettarlıklarını göstermek ve teşekkürlerini sunmak için adet gereği masaya parmakları ile birkaç kez vururlar. Çin ve çay demişken; Çin’deki çay tüketiminin büyük çoğunluğunun yeşil çaydan oluştuğunu ve siyah çaya “kırmızı çay” dendiğini de ekleyelim.
8. Boston Çay Partisi felaketi
1773 yılında İngiltere’den gelen çayı ve çaya uygulanan yüksek vergileri protesto etmek amacıyla aktivist Amerikan kolonistler, Boston Limanı’nda gemilerle gelen tonlarca çayı denize dökmüş ve adeta bir çay katliamı yaratmıştır. Bu olaydan sonra ABD’de çay tüketimi ise giderek azalmış. Günümüzde bile ABD’de en çok tüketilen içecek çayın aksine kahvedir. Bazı kesimler bunu Boston Çay Partisi olayına bağlıyor.
9. Küçük bir çay efsanesi daha paylaşalım.
Çayın Çin’de ortaya çıktığından bahsetmiştik. Her ne kadar doğruluğu kanıtlanamamış olsa da çayın Çin’deki keşfi ile ilgili ilginç bir efsane söz konusu. Söylenenlere göre Çin’in ikinci hükümdarı olan Şen-Ning, açık havada otururken ve kaynamış sıcak suyunu içerken rüzgar çay yapraklarını fincanına savurmuş ve hükümdarı şaşırtmış. Çay demleme fikri ise böylece ortaya çıkmış.
10. 5 çayı geleneğini unutmamak gerek.
İngiltere’de nam salmış, ülkenin en popüler öğünlerinden biri olan ve ülkemizde de zaman zaman uygulanan 5 çayı ya da İngiltere’deki adıyla “yüksek çay saati“, Kraliçe Victoria’nın arkadaşı Bedford düşesi Anna ile birlikte ünlenmiş. Anna’nın amacı öğle yemeği ile akşam yemeği arasındaki boşluğu doldurmak, bir şeyler atıştırmak, çay ikramları eşliğinde çay içmek ve dedikodu yapmakmış. 5 çayı tarifleri de bu dedikodu seansları sırasında oluşmuş olabilir mi, ne dersiniz?
11. Hem lezzet hem şifa bir arada
Çay tiryakileri için enfes bir içecek olmanın yanı sıra çay, aynı zamanda oldukça şifalı da bir bitkidir. Çay yaprakları çok ciddi olmayan böcek ısırıklarına ve küçük ölçekli yanıklara iyi gelerek hasar gören bölgenin su toplamasına engel olur. Bununla birlikte demlenmiş çay poşetlerini aynı etkiyi göstermeleri adına göz altı torbalarınızı hafifletmek için de kullanmanız mümkün. Ham çay yapraklarından aynı zamanda bitki aşılarken de faydalanabilir ya da çayın enfes kokusunu evinizde her daim hissetmek için çay yapraklarını dekoratif amaçlı da kullanabilirsiniz.