Bir otomobili hareket ettirmek için gaz pedalına basmak yeterli ancak kaputun altında gerçekleşen süreçleri açıklamak bu kadar basit değil. Özellikle otomatik şanzıman sistemlerinin karmaşık çalışma prensibi hayranlık uyandırıyor. Debriyaj pedalını ortadan kaldıran bu teknolojide hareketli bileşenler kusursuz bir ahenk içinde çalışıyor. Bununla birlikte sistemin düzgün çalışması için eşit derecede mükemmel bir yağlama performansı gerekiyor. Dolayısıyla otomatik vitesli araçlarda şanzıman yağı en kritik sıvıların başında geliyor. Bu rehberde otomatik şanzıman yağı ve değişimi hakkında bilmeniz gerekenleri bir araya getirdik.
Otomatik Şanzıman Yağının 4 Temel Fonksiyonu
Otomatik vitesli araçların şanzıman düzeneği manuel viteslilere kıyasla daha karmaşık bir yapı sergiliyor. Bu nedenle bu şanzıman tipinin ihtiyaçlarına uygun olarak diğerlerinden farklı bir yağ kullanılıyor.
Otomatik şanzıman yağının işlevleri şu şekilde:
- Debriyajdaki kavrama grubunu devreye sokmak ve vitesleri değiştirmek için hidrolik sıvı işlevi görür.
- Güneş dişlisi takımları için korozyona ve aşınmaya karşı önleyici görev üstlenir.
- Kavrama grubundaki sürtünmeyi kontrol eder ve tahliye aralığı boyunca koruma sağlar.
- Yüksek sıcaklık ve aşırı basınç altında dahi yüzlerce hareketli parçanın yağlanmasına yardımcı olur.
Otomatik şanzıman yağı bu önemli fonksiyonları gerçekleştirmek için özel olarak üretiliyor. Buna göre iyi bir otomatik şanzıman yağı -40°C’den 200°C’nin üzerindeki sıcaklıklara kadar sorunsuz bir akış sağlarken, ince valf düzeneklerine bile nüfuz edebiliyor. Ayrıca otomatik şanzıman yağının iletkenliği düşük ve tüm elektronik bileşenlerle uyumlu olması gerekiyor.

Otomatik Şanzıman Yağı Eksik Olursa Ne Olur?
Şanzıman sıvısı yağlamanın dışında başka kritik görevler de üstlendiği için araç sahiplerinin çoğu otomatik şanzıman yağı eksikliği nasıl anlaşılır sorusuna yanıt arıyor.
Otomatik şanzıman yağı eksik olduğunda ortaya çıkan belirtiler şu şekilde:
- Uyarı Işığının Yanması: Şanzıman yağı ideal seviyenin altına düştüğünde şanzımanda sıcaklık artışı yaşanıyor ve buna bağlı olarak gösterge panelinde şanzıman arızası uyarısı çıkıyor.
- Şanzımanın Aşırı Isınması: Yağ eksikliğinden dolayı aşırı ısınan şanzımanlarda uyarı ışığının yanı sıra belirgin sorunlar ortaya çıkıyor. Güç kaybı, duman gelmesi, yanık kokusu ve düzensiz vites geçişleri gibi belirtiler yağ eksikliği nedeniyle şanzımanın aşırı ısınmasından kaynaklanıyor.
- Gecikmeli Vites Geçişi: Otomatik şanzıman yağı eksik olursa vites değişimini gerçekleştirmek için yeterli hidrolik basınç sağlanamıyor. Bu da sürüş (D) ve geri (R) vitesler arasındaki geçişlerde 2 ila 3 saniyelik duraklamalara neden oluyor.
- Yağ Sızıntısı: Arabanızın altında kırmızı sıvı birikintileri fark ederseniz, şanzıman yağı sızıntısından şüphelenebilirsiniz.
- Şanzıman Arızası: Yağ eksikliği durumunda şanzımandaki dişlilerin sürtünmesi artıyor. Parçaların zamanla aşınmasına neden olan bu durum ciddi şanzıman hasarlarını da beraberinde getiriyor. Ayrıca şanzıman yağı tamamen bittiğinde aracınızın vites değişimi yapmayacağını bilmeniz gerekiyor.
Otomatik Şanzıman Yağı Fazla Olursa Ne Olur?
Nasıl ki şanzıman yağının eksikliği bazı sorunlara neden oluyorsa, yağın fazla doldurulması da çeşitli problemleri beraberinde getiriyor.
Otomatik şanzıman yağının fazla olması aşağıdaki sorunları tetikliyor:
- Aşırı Isınma: Şanzıman sıvısı esasen soğutma işlevi görse de aşırı doldurma durumunda artan sıvı bir miktar sızıntıya neden oluyor. Bu da contaların zarar görmesini ve gereğinden fazla sıvının dışarı atılmasını tetikliyor. Sonuç olarak şanzımanın yağlama performansı azaldığı için aşırı ısınma meydana geliyor.
- Aşırı Basınç: Şanzımana gereğinden fazla sıvı eklemek sistemdeki basıncı artırıyor. Bu yüksek basınç yağ sızıntısını tetiklemekle kalmayıp, aynı zamanda hava kirliliğine de sebep oluyor. İçeride dönen dişlilerin etrafa sıvı sıçratması hava kabarcıklarına ve köpürmeye neden olarak hava kirliliği oluşturuyor.
- Hızlı Aşınma: Şanzımanın hareketli parçalarının düzgün çalışması için doğru miktarda yağlama gerekiyor. Yağ fazlalığı bu dengeyi bozduğundan dolayı parça aşınması meydana geliyor. Şanzıman yüksek basınca maruz kalmaya devam ettikçe vites değişimiyle ilgili sorunlar fark edebilirsiniz.
- Şanzıman Arızası: Araca gereğinden fazla şanzıman yağı doldurmak arızaların tek gecede oluşacağı anlamına gelmiyor. Zaman içinde meydana gelen sorunlar birbiriyle ilişkili durumların sonucunda oluşuyor. Sızdıran contalar, yağlanmamış metal parçalar veya aşırı basınç gibi problemler sürekli hale geldiğinde artık çalışmayan bir şanzımanla karşılaşabilirsiniz.

Otomatik Şanzıman Yağı Nasıl Kontrol Edilir?
Otomatik şanzıman arıza belirtileri gösteriyorsa, herhangi bir tamirciye göstermeden önce yağ seviyesini kontrol etmelisiniz.
Otomatik şanzıman yağı kontrolü şu şekilde yapılıyor:
- Öncelikle kaputun altındaki yağ seviye çubuğunun tam olarak nerede bulunduğunu bilmeniz gerekiyor. Arkadan çekişli araçlarda genellikle motorun arkasında yer alırken, önden çekişlilerde aracın önündeki ızgara bölümüne daha yakın bir noktada bulunuyor.
- Araç park vitesinde (P) veya boştayken (N) motoru çalıştırın. Yağ çubuğunu çıkarırken motorun sıcak olduğundan emin olmalısınız.
- Seviye çubuğundaki sıvının rengini parmaklarınızla kontrol edin. Şanzıman yağının pembe veya berrak bir renge sahip olması gerekiyor. Yanmış görünüyor, kokuyor veya içinde parçacıklar varsa, şanzıman yağını değiştirmelisiniz.
- Çubuğu temiz ve tüy bırakmayan bir bezle silerek yerine takın ve tekrar çekin. Şanzıman yağı temiz fakat “dolu” olduğunu belirten çentik seviyesine ulaşmıyorsa, bir huni yardımıyla üzerine ekleme yapmalısınız.
Piyasada birbirinden farklı ürünler bulunduğundan aracınıza doğru şanzıman yağını eklediğinizden emin olmalısınız. Aracınıza modeline uygun en iyi otomatik şanzıman yağı için kullanıcı el kitapçığına göz atabilirsiniz.

Otomatik Şanzıman Yağı Ne Zaman Değişir?
Tıpkı motor yağı değişimi gibi şanzıman yağı değişiminin de düzenli aralıklarla yapılması gerekiyor. Bununla birlikte otomatik vites şanzıman yağı değişimi için ideal zaman aralığı yaşadığınız yerin iklimine, trafik koşullarına ve sürüş tarzınıza bağlı olarak değişebilir. Ayrıca aracın marka ve modeli de önemli belirleyicilerin başında geliyor. Genel bir kural olarak, uzmanlar otomatik şanzıman yağı değişimi için 60 bin km periyoduna uyulmasını tavsiye ediyor. Dolayısıyla, şanzıman yağının her 60 bin kilometrede bir kontrol edilmesi ve değiştirilmesi gerekiyor.
Otomatik Şanzıman Yağı Değişimi Nasıl Yapılır?
Şanzıman yağı değişimi otomatik vitesli araçlarda 2 ila 4 saat arasında bir zaman alıyor. İleri düzeyde yetkinlik gerektiren bu işlem için aşağıdaki adımları uygulayabilirsiniz:
- Aracı birkaç dakika rölantide çalıştırarak tahliye için yağın akışkanlığını artırın.
- Motoru kapattıktan sonra kriko yardımıyla aracı kaldırın. Yağın tahliye edileceği tapa aracın ön kısmında yer alıyor.
- Tahliye tapasının altına muşamba sererek üstüne de bir kova yerleştirin. Tapayı açmadan önce sıvının sıcak olabileceğini unutmamalısınız. Bu nedenle eldiven kullanmanızda yarar var.
- Şanzıman yağı tapasını söktükten sonra yaklaşık 2-3 litrelik bir sıvı akıntısı bekleyebilirsiniz. Bu sırada tapanın ucunu temizlemeyi unutmamalısınız.
- Yağın tamamı boşaldıktan sonra tahliye tapasını yerleştirin ve lokma yardımıyla hafifçe sıkın.
- Şanzıman sıvısı seviye çubuğunun bulunduğu noktadan huni kullanarak yeni yağı eklemeye başlayın. Otomatik şanzıman kaç litre yağ alır diye düşünüyorsanız, ortalama bir binek otomobil 4 litre yağa ihtiyaç duyuyor.
- Seviye çubuğunu yerine takıp aracı birkaç dakika çalıştırdıktan sonra yağ seviyesini tekrar kontrol edin ve gerekirse tekrar ekleme yapın.
Otomatik vitesli araçlarda şanzıman yağı binlerce kilometre boyunca kullanıldığı için yağ filtresinin tıkanma olasılığı da artıyor. Bu yüzden şanzıman yağıyla birlikte filtrenin de değiştirilmesinde yarar var ancak bu işlemin uzmanlar tarafından profesyonel ve güvenli ekipmanlar kullanılarak yapılması gerekiyor.